Mae'n ofynnol i Fyrddau Iechyd Cymru o dan adran 82A o Ddeddf Iechyd y Cyhoedd (Cymru) a gan Reoliadau'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Gwasanaethau Fferyllol) (Cymru) 2020, gyhoeddi Asesiad Anghenion Fferyllol (AAFf) erbyn 1 Hydref 2021.
Dyma Asesiad Anghenion Fferyllol cyntaf Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda ac mae grŵp llywio wedi goruchwylio ei ddatblygiad, a oedd yn cynnwys cynrychiolaeth o’r Bwrdd Iechyd, Fferylliaeth Gymunedol Cymru, Cyngor Iechyd Cymuned Hywel Dda, Iechyd Cyhoeddus Cymru a Phwyllgor Meddygol Lleol Dyfed Powys.
Mae Asesiad Anghenion Fferyllol BIP Hywel Dda:
O 1 Hydref 2021 bydd yr Asesiad Anghenion Fferyllol yn cael ei ddefnyddio gan y Bwrdd Iechyd wrth ystyried a ddylid caniatáu ceisiadau i ymuno â'i restr fferyllol neu ei restr meddygon fferyllol o dan Reoliadau 2020 y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Gwasanaethau Fferyllol) (Cymru) 2020. Gellir apelio penderfyniadau ar geisiadau o'r fath i Weinidogion Cymru a fydd wedyn hefyd yn cyfeirio at y ddogfen wrth wrando ar unrhyw apêl o'r fath. Fe'i defnyddir hefyd i lywio penderfyniadau ar geisiadau i adleoli fferyllfeydd a meddygfeydd fferyllol presennol, i newid oriau agor craidd fferyllfa ac i ddarparu mwy o wasanaethau yn y fferyllfa, er mwyn bodloni blaenoriaethau iechyd lleol.
Mae ardal ddaearyddol BIP Hywel Dda yn cynnwys ôl troed ardaloedd yr Awdurdodau Lleol canlynol:
Mae'r Bwrdd Iechyd wedi rhannu ei ardal yn 7 ardal leol ar gyfer yr AAFf yn seiliedig ar y Clystyrau Gofal Sylfaenol. Mae clwstwr yn dwyn ynghyd wasanaethau lleol sy'n ymwneud â darparu iechyd a gofal ar draws ardal ddaearyddol sy'n gwasanaethu poblogaeth o rhwng 25,000 a 100,000 yn nodweddiadol. Mae gan bob ardal leol bennod benodol yn yr AAFf hwn sy'n edrych ar anghenion y boblogaeth, yn ystyried y ddarpariaeth gyfredol o wasanaethau fferyllol i breswylwyr ac yn nodi a yw'r ddarpariaeth gyfredol yn diwallu anghenion y preswylwyr hynny ai peidio. Mae pob pennod ardal leol yn ystyried a oes unrhyw fylchau yn y gwasanaeth a allai godi yn ystod oes yr Asesiad Anghenion Fferyllol.
Diffinnir rhanbarth y Bwrdd Iechyd gan arfordir hir ac ardaloedd gwledig yn enwedig yn y gorllewin, gyda'r prif ardaloedd trefol yng Nghaerfyrddin, Llanelli, Hwlffordd ac Aberystwyth. Mae'r morlin, safleoedd hanesyddol a nodweddion naturiol yn atyniad cryf i dwristiaid ac ymwelwyr.
Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda yn ffinio â 3 Bwrdd Iechyd arall; Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, Bwrdd Iechyd Addysgu Powys a Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe.
Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr i'r gogledd o Hywel Dda, gyda sir Gwynedd ac ardal Meirionnydd wrth ymyl Ceredigion. Mae Bwrdd Iechyd Addysgu Powys i'r dwyrain o Hywel Dda, ac mae'n ffinio â Cheredigion a Sir Gâr. Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe hefyd i'r dwyrain o Hywel Dda ac yn ffinio â Sir Gâr.
Mae poblogaeth Hywel Dda yn cynyddu ac yn heneiddio gyda Sir Benfro yn profi'r twf poblogaeth mwyaf a'r ardal yn boblogaidd gyda phobl o oedran ymddeol yn adleoli yna. Mae chwarter poblogaeth Hywel Dda dros 65 oed, a rhagwelir y bydd yn cynyddu i 31.4% erbyn 2043.
Diffinnir gwasanaethau fferyllol trwy gyfeirio at reoliadau'r GIG ar gyfer fferyllfeydd cymunedol, meddygfeydd fferyllol a chontractwyr offer.
Mae tair haen o wasanaethau fferylliaeth gymunedol:
Mae trafodaethau fframwaith cytundebol fferyllol yn mynd rhagddynt ar adeg paratoi'r AAFf hwn ac efallai y bydd rhai gwasanaethau ychwanegol cenedlaethol yn cael eu hailddosbarthu fel gwasanaethau uwch yn y dyfodol. Ar hyn o bryd mae 98 o gontractau fferyllol y GIG yn BIP Hywel Dda sy'n darparu'r ystod lawn o wasanaethau fferyllol hanfodol. Yn ystod y broses o lunio'r AAFf, caeodd 1 fferyllfa, felly bydd rhywfaint o ddata gweithgaredd yn ymwneud â 99 yn hytrach na 98 fferyllfa.
Mae meddygfeydd fferyllol yn helpu i ddarparu gwasanaethau fferyllol mewn ardaloedd gwledig iawn lle gallai fod yn anodd i gleifion gyrraedd fferyllfa. Mae'r meddygfeydd hyn yn gallu dosbarthu meddyginiaeth i gleifion sy'n bodloni meini prawf penodol. Mae gan 6 o'r 48 meddygfa yn BIP Hywel Dda hawl i ddosbarthu meddyginiaeth i gleifion ar eu rhestr ddosbarthu. I fod yn gymwys ar gyfer gwasanaethau dosbarthu, rhaid i gleifion fodloni rhai meini prawf. Yn fyr, mae claf cymwys yn un sy'n:
Mae yna opsiwn hefyd i glaf honni ei fod yn cael anhawster difrifol i gael mynediad at wasanaethau fferyllol, a gellir gofyn i'r Bwrdd Iechyd eu hystyried, lle nad yw'r “ardal reoledig” a'r pellter o fferyllfa yn berthnasol.
Yn ogystal, rhaid i'r feddygfa fod ag amlinelliad caniatâd a chymeradwyaeth adeilad ar gyfer yr ardal y mae'r claf yn byw ynddi.
Mae contractwyr offer yn dosbarthu offer yn unig. Nid oes unrhyw gontractwyr offer dosbarthu yn BIP Hywel Dda.
Mae gan BIP Hywel Dda boblogaeth o 387,284. Mae 98 o fferyllfeydd yn gwasanaethu'r boblogaeth, sy'n darparu cymhareb o 2.53 o fferyllfeydd i bob 10,000 o'r boblogaeth. Mae hyn yn uwch na'r cyfartaledd ar gyfer Cymru, sef tua 2.26.
Mae trigolion BIP Hywel Dda yn cael eu gwasanaethu'n dda mewn perthynas â nifer y fferyllfeydd ac mae mynediad at wasanaethau fferyllol hanfodol yn dda. Ni nodwyd unrhyw fylchau yn narpariaeth gyfredol y gwasanaethau hyn.
Nodir nad oes unrhyw gontractwyr dosbarthu offer yn BIP Hywel Dda. Mae mwyafrif y cleifion yn BIP Hywel Dda yn derbyn eu teclynnau trwy'r gwasanaeth arbenigol perthnasol, e.e. Gwasanaeth Stoma Arbenigol a Gwasanaeth Ymataliaeth Cobweb.
Y gwasanaethau uwch a ddarperir ar hyn o bryd gan fferyllfeydd yn BIP Hywel Dda yw'r Adolygiad Defnydd Meddyginiaeth (MUR) a'r Adolygiad Meddyginiaeth Rhyddhau (DMR). Mae 97 o'r 98 fferyllfa yn cynnig y 2 wasanaeth uwch hyn. Ar adeg paratoi'r AAFf, mae'r gwasanaeth MUR wedi'i atal. Mae nifer yr adolygiadau DMR a gynhaliwyd ers cyflwyno'r gwasanaeth ymhell islaw'r nifer a ganiateir i bob fferyllfa. Cafodd y nifer uchaf o 140 DMR ym mhob fferyllfa ei dynnu ym mis Ebrill 2021, felly nid oes cyfyngiad bellach ar y nifer y gellir cynnal.
Yn seiliedig ar lefel y gweithgaredd yn 2019/20 mae digon o gapasiti o fewn contractwyr fferyllol presennol i ddarparu gwasanaethau uwch o Adolygiadau Defnydd Meddyginiaeth ac Adolygiadau Meddygaeth Rhyddhau i ddarparu mynediad i drigolion BIP Hywel Dda ac ni nodwyd bylchau yn narpariaeth gyfredol y gwasanaethau hyn.
Nid oes unrhyw fferyllfeydd yn BIP Hywel Dda sy'n darparu'r gwasanaethau uwch o Adolygiadau Defnydd Offer ac Addasu Offer Stoma. Mae adolygiadau o offer yn cael eu cynnal gan amrywiol wasanaethau arbenigol dan arweiniad nyrsys yn y Bwrdd Iechyd. Mae hyn hefyd yn wir am addasu stomas.
Mae ystod o wasanaethau ychwanegol cenedlaethol ar gael i'w comisiynu gan fferyllfeydd e.e. Gwasanaeth Anhwylderau Cyffredin, Atal Cenhedlu Brys a Brechu Rhag y Ffliw. Bydd y gwasanaethau hyn yn gyson ar draws pob Bwrdd Iechyd yng Nghymru. Gall Byrddau Iechyd hefyd gomisiynu gwasanaethau ychwanegol lleol, lle mae angen penodol yn cael ei nodi. Mae nifer fach o wasanaethau ychwanegol lleol wedi’u datblygu yn BIP Hywel Dda i’w darparu trwy fferyllfeydd cymunedol e.e. Brysbennu a Thrin a monitro INR.
Bydd nifer y fferyllfeydd a gomisiynir i gynnig gwasanaethau ychwanegol yn amrywio yn ôl y math o wasanaeth ac anghenion y boblogaeth leol.
Mae nifer o wasanaethau ychwanegol cenedlaethol wedi'u nodi gan Grŵp Llywio’r AAFf a ddylai fod ar gael gan gynifer o fferyllfeydd â phosib i alluogi'r mynediad gorau. Dyma’r rhain:
Ar hyn o bryd mae mynediad da iawn i'r rhan fwyaf o'r gwasanaethau ychwanegol a nodwyd uchod ar draws fferyllfeydd yn Hywel Dda. Fodd bynnag, byddai mwy o argaeledd rhai gwasanaethau yn galluogi mynediad mwy teg e.e. Gwasanaethau Atal Cenhedlu Brys a Rhoi'r Gorau i Ysmygu.
Fel rhan o'r broses wrth baratoi'r AAFf hwn, casglwyd barn ystod eang o randdeiliaid, gan gynnwys y cyhoedd.
Cynhaliwyd ymarfer ymgysylltu cyhoeddus 4 wythnos rhwng 12fed Tachwedd a 10fed Rhagfyr 2020. Lansiwyd arolwg ar-lein, gyda fersiwn bapur ar gael hefyd. Cyflwynwyd 1,370 o ymatebion, a oedd yn cynnig arwydd o farn y cyhoedd ar y gwasanaethau fferyllol cyfredol sydd ar gael.
Dyma’r prif bwyntiau a amlygwyd o'r ymgysylltiad cyhoeddus:
Roedd dadansoddiad o ymatebion yr ymarfer ymgysylltu â'r cyhoedd yn dangos bod fferyllfeydd a'r gwasanaethau y maent yn eu cynnig yn cael eu gwerthfawrogi gan y cyhoedd ac yn uchel eu parch. Nid oedd 39% yn gwybod nad oedd danfon meddyginiaeth yn rhan o wasanaeth fferyllol y GIG. Mae'r ymateb gan 50% o'r ymatebwyr eu bod yn ymwybodol o'r 6 gwasanaeth ychwanegol cenedlaethol yn galonogol ond mae hefyd yn dystiolaeth bod angen mwy o ymwybyddiaeth gyhoeddus o wasanaethau fferyllol. Roedd yn well gan ymatebwyr ddefnyddio fferyllfa reolaidd, a'r amser mwyaf cyfleus i gael mynediad at wasanaethau fferyllol oedd ar ddiwrnod o'r wythnos rhwng 9.00am a 6.00pm.
Gofynnwyd i gontractwyr fferyllol presennol lenwi holiadur, a oedd yn gofyn am y cyfleusterau sydd ar gael, yr angen am wasanaethau nad ydynt ar gael yn yr ardal ar hyn o bryd ac a oes gan y fferyllfa allu digonol i ateb y galw cynyddol am wasanaethau fferyllol. Ymgymerwyd â’r holiadur ym mis Rhagfyr 2020. Llenwodd pob un o'r 99 fferyllfa'r holiadur.
Roedd ymatebion holiadur contractwyr fferyllol yn dangos bod nifer uchel o fferyllfeydd ag ardaloedd ymgynghori. Mae'r rhain yn hanfodol ar gyfer darparu rhai gwasanaethau ychwanegol ac i gefnogi cynnydd yn yr ystod o wasanaethau y gellid comisiynu i fferyllfeydd i'w darparu yn y dyfodol. Dangosodd yr ymatebion hefyd fod gan fwyafrif y fferyllfeydd (95), y gallu i reoli neu wneud addasiadau i reoli cynnydd yn y galw am wasanaethau fferyllol.
Gwahoddwyd y 6 Meddygfa Fferyllol i ddarparu gwybodaeth trwy holiadur. Cipiwyd gwybodaeth am oriau agor, gwasanaethau fferyllol a chapasiti. Mae'r meddygfeydd sy'n gallu dosbarthu i gleifion cymwys yn gwneud hynny dros 8 safle.
Mae nifer y cleifion sy'n gymwys i dderbyn gwasanaethau dosbarthu o feddygfeydd fferyllol yn weddol sefydlog oherwydd y meini prawf a osodir. Ym mis Ionawr 2021, nifer y cleifion a restrwyd ar gyfer gwasanaethau dosbarthu gan yr holl feddygfeydd fferyllol oedd 17,396. Mae hyn yn cyfateb i 4.4% o boblogaeth BIP Hywel Dda.
Mae capasiti digonol yn y meddygfeydd fferyllol presennol i reoli unrhyw gynnydd posibl yn y galw am wasanaethau fferyllol hanfodol yn ystod oes yr AAFf.
Cynhaliwyd ymgynghoriad 60 diwrnod ar fersiwn ddrafft yr AAFf rhwng 7 Mai a 6 Gorffennaf 2021. Gofynnwyd am farn y rhai ar y rhestr statudol o bartïon yr ymgynghorwyd â hwy ynghyd â'r cyhoedd yn ehangach. Gellir gweld manylion llawn yr ymatebion yn ystod y cam ymgynghori yn Atodiad K. Derbyniwyd 158 o ymatebion a defnyddiwyd y rhain i ddiweddaru cynnwys yr AAFf.
Daeth 158 ymateb i law a defnyddiwyd y rhain i ddiweddaru cynnwys yr AAFf.
Er mwyn nodi a oes unrhyw fylchau yn y ddarpariaeth gwasanaethau fferyllol ar hyn o bryd neu yn y dyfodol yn BIP Hywel Dda, datblygwyd set o feini prawf i fesur nifer a lleoliad y fferyllfeydd yn ôl ardal leol, oriau agor ac argaeledd gwasanaethau uwch ac ychwanegol.
Ystyriwyd darpariaeth gwasanaethau fferyllol ar hyn o bryd ac i’r dyfodol ym mhob un o'r 7 ardal yn BIP Hywel Dda yn erbyn y meini prawf uchod.
Mae'r ddogfen lawn yn darparu gwybodaeth am y fframwaith rheoleiddio ar gyfer gwasanaethau fferyllol a'r ddarpariaeth gyfredol yn ardal y Bwrdd Iechyd, nodweddion demograffig y boblogaeth a'u hanghenion iechyd, y safbwyntiau a gasglwyd oddi wrth y cyhoedd ar wasanaethau presennol a gwybodaeth a ddarperir gan gontractwyr fferyllol a meddygfeydd fferyllol.
Defnyddiwyd y data o'r ffynonellau hyn a'r meini prawf ar fesur bylchau mewn gwasanaeth, i ystyried a yw'r ddarpariaeth gwasanaethau fferyllol gyfredol yn diwallu anghenion preswylwyr BIP Hywel Dda. Yn ogystal, mae'r AAFf hefyd wedi ystyried unrhyw newidiadau a ragwelir yn y boblogaeth yn ystod ei oes o 5 mlynedd, datblygiadau tai ac a yw unrhyw fylchau yn narpariaeth gwasanaethau fferyllol yn y dyfodol yn cael eu nodi.
Nodir crynodeb o'r casgliadau isod.
Mae'r PNA hefyd yn edrych ar newidiadau posibl yn ystod oes y ddogfen. Mae'r rhain yn cynnwys y twf a ragwelir yn y boblogaeth, datblygiadau tai ac unrhyw newidiadau yn oriau agor meddygfeydd yn y dyfodol. O ystyried y ddemograffeg poblogaeth a ragwelir, prosiectau tai a dosbarthiad gwasanaethau fferyllol ledled Sir Gaerfyrddin, Sir Benfro a Cheredigion, daw AAFf BIP Hywel Dda i’r casgliad hwn:
Bydd AAFf BIP Hywel Dda yn weithredol am gyfnod o 5 mlynedd o 1 Hydref 2021. Gellir ei adolygu o fewn y 5 mlynedd os bydd newidiadau digonol yn yr angen lleol am wasanaethau fferyllol, a fyddai’n gofyn am adolygiad cynharach.
Bydd yr AAFf yn cyfeirio penderfyniadau i'w gwneud gan y Bwrdd Iechyd ar geisiadau gan gontractwyr fferyllol newydd neu gontractwyr offer. Bydd hefyd yn llywio comisiynu gwasanaethau ychwanegol gan fferyllfeydd ac unrhyw geisiadau i amrywio oriau agor craidd. Nodir cyfleoedd yn yr AAFf sy'n ymwneud â gwasanaethau ychwanegol i'r Bwrdd Iechyd i ehangu'r ystod o wasanaethau fferylliaeth gymunedol leol i gefnogi cleifion ymhellach.
Mae fferyllfeydd a meddygfeydd dosbarthu yn asedau cymunedol gwerthfawr sy'n cefnogi poblogaethau lleol ag anghenion meddyginiaeth. Yn ogystal, gall fferyllfeydd cymunedol hefyd gefnogi ystod ehangach o anghenion iechyd. Maent yn cynnig mynediad hawdd i breswylwyr a dylid eu datblygu i gefnogi anghenion iechyd arferol fel hunanofal, rheoli cyflyrau cronig, trin mân anhwylderau a chynnig gwasanaethau sgrinio wedi'u targedu.